Irak to kraj, który przez dziesięciolecia zamknięty był dla zwiedzających – nie bez powodu. Krajem targały wojny i konflikty; sytuacji nie poprawiła też sytuacja polityczna całego regionu. Dziś swobodnie można poznawać jego zabytkowe miasta i atrakcje, choć wymaga to odpowiedniego przygotowania. W tym artykule poruszam najważniejsze tematy dotyczące podróżowania do kraju leżącego nad rzekami Eufratem i Tygrysem, w tym kwestię wizy, komunikacji, bezpieczeństwa i obyczajów.

Do Iraku chciałem wybrać się od kilku lat, ale nie było to możliwe ze względu na trudności z uzyskaniem wizy. Kiedy już w 2019 roku miałem jechać do Basry jako ekspert-inżynier od spraw rafinerii (!), w Iraku wybuchły protesty paraliżujące cały kraj. Kolejny raz wyjazd musiałem przełożyć z powodu pandemii. Ostatecznie – krótko po wizycie w Iraku papieża Franciszka – władze irackie wprowadziły wizy turystyczny, które obowiązują do dziś.

Odwiedzając Irak, warto pamiętać, że jeszcze do niedawna kraj tej był w stanie wojny – w zasadzie stan trwał od lat 80., kiedy wybuchła wojna iracko-irańska. Inwazja amerykańska w 2003 roku doprowadziła do wojny domowej, a do 2014 roku północ i zachód kraju były pod władaniem tzw. Państwa Islamskiego, którego bojownicy do dziś zajmują przyczółki na pustyni i zachodzie kraju. Sytuacja polityczna, jak i ta związana z bezpieczeństwem, może więc w każdej chwili ulec zmianie. Organizując podróż, trzeba wziąć pod uwagę czynniki, takie jak nagłe zamknięcie dróg, brak możliwości odwiedzania niektórych miejsc, dodatkowe kontrole albo inne ograniczenia. Z drugiej strony, otwarcie Iraku to bardzo dobra wiadomość dla turystyki: otwarcie się na świat to dodatkowe pieniądze dla Irakijczyków i „powiem normalności”, gdyż media nie tyle, co fałszują obraz Iraku, co raczej pokazują bardzo selektywne informacje na jego temat, szczególnie w kontekście wojen, konfliktów, uchodźców i kryzysów.

Tymczasem jest to kraj, który jest kolebka cywilizacji i jednym z najciekawszych krajów Bliskiego Wschodu. Nie polecałbym jednak Iraku jako miejsca dla osób niedoświadczonych, bez lokalnych kontaktów i mało elastycznych w kontekście zmian planów podróży, przyzwyczajeń i wygód. Warto mieć na uwadze, że polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odradza podróż do większości miejscowości irackich na południu i jakichkolwiek podróży po Kurdystanie. Niestety informacje na stronie rządowej: https://www.gov.pl/web/dyplomacja/irak1 nie są często aktualizowane, a wręcz mogą wprowadzać podróżujących w błąd.

Wiza do Iraku

Wiza dostępna jest dla posiadaczy paszportów Unii Europejskiej na wszystkich lotniskach międzynarodowych arabskiej części Iraku, czyli w Bagdadzie, Basrze i Nadżafie. W teorii także na przejściach drogowych, ale nie potrafię zweryfikować tych informacji. Do otrzymania wizy potrzebna jest także rezerwacja hotelowa: w praktyce na lotnisku w Bagdadzie nikt tego nie sprawdza, z kolei w Basrze pogranicznicy każdą rezerwację weryfikują, dzwoniąc do hotelu i sprawdzając, czy została ona opłacona. W związku z tym rekomenduję rozpocząć swoją wizytę w Iraku od Bagdadu. Na naklejce wklejanej do paszportu widnieje adnotacja, że w ciągu 10 dni od przybycia do Iraku powinniśmy zjawić się w urzędzie ds. meldunków, ale ani ja, ani nikt kogo znam tego nie zrobił i nie poniósł żadnych dalszych konsekwencji.

Koszt wizy: 77$. Potrzebny jest także negatywny test PCR na COVID-19/certyfikat zaszczepienia.

Od 2024 r. możliwe jest także uzyskanie wizy drogą elektroniczną, jeszcze przed wyjazdem poprzez stronę: https://eservice.evisa.iq/index.html .

Do Bagdadu dostępne są połączenia ze wszystkich ościennych krajów, w tym z Turcji (Stambuł – Turkish Airlines, Pegasus, FlyBaghdad; Ankara; Samsun), Iranu (Masshad, Teheran), Jordanii (Amman – Royal Jordanian), Syrii (Damaszek – Fly Baghdad), a także Libanu (Bejrut – MEA, Iraq Airways), Zjednoczonych Emiratów Arabskich (Dubaj – Emirates, Sżardża – Air Arabia) i Kataru (Doha – Qatar). Brak bezpośrednich lotów z Polski i krajów Unii Europejskiej. Oprócz powyższych, można skorzystać z lotów krajowych, np. na trasach Bagdad – Basra oraz pomiędzy częściami kurdyjską i arabską.

 

Warto pamiętać, że jeżeli przekracza się granicę od strony kurdyjskiej, wiza otrzymana od Kurdów nie będzie obowiązywała na terenie całego kraju, a jedynie na terenie ich autonomii. Z kolei wiza federalna będzie ważna zarówno w części arabskiej, jak i kurdyjskiej. W związku z tym lepiej najpierw odwiedzić południe kraju, a następnie – północ. Druga możliwość to przylot do Bagdadu z Irbilu lub Sulajmanijji i wystąpienie o wizę federalną na lotnisku (ale wtedy płacimy podwójnie, bo wiza kurdyjska też jest też odpłatna – 77$). Na przejściu drogowym pomiędzy Kurdystanem a częścią arabską nie otrzymamy wizy. Jeżeli przejedziemy z północy na południe bez ważnej wizy, możliwa będzie deportacja, szczególnie, że w wielu miejscach na drogach znajdują się punkty kontrolne.

 

Są one praktycznie na każdym wyjeździe i wjedźcie do miasta.
Im dalej od Bagdadu, tym trudniej się przez nie przejeżdża. Co to oznacza? Przede wszystkim punkty kontrolne w różnych prowincjach są we władzy różnych formacji, mniej lub bardziej zrzeszonych z rządem centralnym. Mam głęboką nadzieję, że im bardziej powszechne stają się przyjazdy turystów do Iraku, tym mniej jest kontroli, pytań i nieporozumień związanych z pobytem w Iraku turystów. W moim przypadku najczęściej padały pytania dot. celu wizyty, a raz – zostałem zaproszony na kontrolę (trasa Basra – Nadżaf), gdzie dokładnie został przeszukany mój plecak. Osoby w punktach kontrolnych znają tylko język arabski. Mnie pomogło to, że w krytycznej sytuacji zawsze dzwoniłem do kogoś znajomego, żeby porozmawiał z osobą z punktu; często też kierowcy minibusów/taksówek występowali w moim imieniu i tłumaczyli, że jestem tylko turystą (żołnierze jeszcze nie byli świadomi, że coś takiego jak wiza turystyczna istnieje i nie wiedzieli, co mają z takim turystą zrobić…)

 

Najlepszy czas na zwiedzanie południowej części Iraku to okresy przejściowe, tj. od połowy lutego do połowy kwietnia oraz od połowy października do końca listopada; część kurdyjską najlepiej zwiedzać od święta Nowruz (21 marca) do przełomu maja i czerwca oraz od połowy września do końca października. Zimą wśród∂ wszystkich Irakijczyków popularne są wyjazdy w góry (Kurdystan).

 

Sami Irakijczycy nie wiedzą, że w ich miasta działa dobrze zorganizowany transport publiczny. Pomiędzy wszystkimi miejscowościami, które wymieniam w sekcji z planem podróży, kursują minibusy i dzielone taksówki. Tak, jak w innych krajach regionu, zwykle ruszają one aż wypełnią się wszystkie miejsca w pojeździe. W związku z powyższym, z prywatnego transportu korzystałbym tylko w uzasadnionych przypadkach. Inaczej sytuacja przedstawia się w Kurdystanie, gdzie transport zorganizowany dostępny jest tylko między większymi miastami.
Stacje w Iraku określa się jako “garadź”.
W Bagdadzie najważniejsza z nich – Alawi South – mieści się przy stacji kolejowej i odjeżdżają z niej minibusy i dzielone taksówki w kierunku południowym (Karabal, Nadżaf). Druga stacja z autobusami w kierunku południowym to Nahda. 
Transport w kierunku północnym rusza ze stacji o nazwie Alawi North.

Dzień 1 Bagdad Bagdad to stolica i największe miasto Iraku. Można tam spędzić zarówno dwa dni, jak i cały tydzień. Najciekawsza dla mnie była wizyta w Muzeum Narodowym (wstęp: 25 tys. dinarów), ulica księgarzy, czyli ulica Mutanabbi z tradycyjną iracką kawiarnią w starym stylu (Shahbandar Cafe), u którego krańca znajduje się przystań, z której można wybrać się na wycieczkę łodzią po Tygrysie, plac Tahrir oraz Pomnik Męczennika (dwie zielone kopuły).

Dzień 2: Bagdad i i Tak Kisra Drugiego dnia warto zarezerwować sobie czas, żeby dojechać do miejscowości Al-Mada’in (40 km na południe od Bagdadu), gdzie zobaczyć można pozostałości po gigantycznym pałacu władców perskich – Tak Kisra. Najłatwiej do miasta dojechać taksówką.

Dzień 3: Basra Nocnym pociągiem udajemy się z Bagdadu do Basry (bilet można kupić wyłącznie na stacji kolejowej – 20$ za miejsce w przedziale sypialnym dla 2 osób). Basra jest drugim największym miastem Iraku, słynącym głównie z rafinerii. W mieście zwiedzamy muzeum miejskie, historyczne centrum i Wyspę Sindbada.

Z Basry udajemy się do miasta Nasirijja, skąd najpierw kierujemy się do starożytnego miasta Ur, a następnie na rozlewiska Eufratu, by spotkać Arabów Błotnych. Sama Nasirijja jest średniej wielkości miastem, które cieszy się złą reputacją, ze względu na mieszczące się tam (a dokładniej na drodze w stronę Ur) więzienie zaostrzonego rygoru, gdzie osadzani bywali bojownicy tzw. Państwa Islamskiego. Jest tam także znane muzeum archeologiczne (wstęp: 25$). W mieście Ur (20 km na zachód od Nasirijji) znajduje się odrestaurowana świątynia (tzw. ziggurat) oraz inne obiekty odkryte podczas wykopalisk. Ur jest ponadto uważany za miejsce narodzin starotestamentowego Abrahama, żyjącego w II wieku p.n.e. patriarchy trzech religii monoteistycznych. Na samo zwiedzanie stanowiska trzeba przeznaczyć ok. 1-1,5 godziny. Drugą część dnia spędzamy na rozlewiskach Eufratu. Najbliższą miejscowością jest Czabaisz, a punktem orientacyjnym – pomnik męczennika, który można rozpoznać po mealowej kopule (90 km na wschód od Nasirijji; 30.98010176498182, 47.04823031499842). W teorii powinny kursować minibusy z Nasirijji do Czabaisz, gdzie sezonie to tam powinniśmy znaleźć Arabów Błotnych z łodziami, którzy mogą zorganizować całą wyprawę po rozlewiskach, wraz z obiadem i ewentualnym noclegiem. Jednak ze względu na słabe skomunikowanie tych terenów (mieszkańcy jeżdżą tam własnymi samochodami, a po wodzie poruszają się łodziami z silnikami), najlepiej wcześniej zorganizować kierowcę, który będzie nas w stanie zawieść do obu miejsc. Dla mnie cała wyprawę zorganizował mój znajomy Irakijczyk, ale wszystko, czego dowiedziałem się na temat organizacji takiej wycieczki zawarłem powyżej.

Droga z Basry do Nadżafu była jedną z najtrudniejszych do przebycia ze względu na chekpointy, na których cały autobus kilkukrotnie zatrzymywano ze względu na mnie (inni pasażerowie nic nie mówili, ale widziałem, że byli wściekli). Zamiast 4 godzin, podróż zajęła łącznie prawie 6. W teorii oba te miasta można zwiedzić w jeden dzień, choć osobiście uważam, że równie dobrze można na każde z nich przeznaczyć jedną pełną dobę. Między miastami kursują minibusy i dzielone taksówki. W Nadżafie trzeba przede wszystkim zwiedzić meczet imama Aliego, kuzyna i zięcia proroka Mahometa. To jedno ze świętych miejsc w Iraku, do którego pielgrzymują szyici (głównie w Iranu i Pakistanu). W Nadżafie mieści się ponadto największy na świecie cmentarz (ponad 2 tys. grobów) i klimatyczny, arabski bazar (najciekawszy w całym Iraku). Częścią Nadżafu jest ponadto Kufa, gdzie jest kolejny meczet al-Azam. Z kolei Karbala (80 km na północ od Nadżafu) to najważniejsze miasto dla szyitów, gdyż miała w nim miejsce bitwa, w której w 680 roku zginął Husajn ibn Ali, wnuk proroka Mahometa. Śmierć ta stała się powodem, dla którego muzułmanie podzielili się na dwie grupy wyznaniowe: sunnitów i szyitów. Karbala jest świętym miastem dla tej drugiej z tych grup. Największą atrakcją miasta są dwie świątynie: w jednej znajduje się grób imama Husajna, a druga poświęcona jest imamowi Aliemu. Ponadto w Karbali obchodzone są dwa święta: aszura i arbaein, które gromadzą miliony szyickim pielgrzymów (święta mają ruchome daty).

Babilon to nazwa stanowiska archeologicznego, które znajduje się we współczesnym mieście Hilla. To ogromny kompleks, na który trzeba przeznaczyć co najmniej pół dnia. Bilet wstępu kosztuje 25 tys. dinarów, w cenie zwiedzanie z przewodnikiem. Dodatkową atrakcją miejsca jest pałac Saddama Husajna (planowane jest w nim utworzenie muzeum miejskiego). Dzień kończymy w Bagdadzie.

Dzień 7: Samarra i Kirkuk

Kolejnego dnia ruszamy na północ.

Samarra to miasto, które było częściowo okupowane przez bojowników tzw. Państwa Islamskiego, dlatego można spodziewać się pewnych problemów z wjazdem. Jego atrakcjami jest spiralny minaret (wstęp: 25 tys. dinarów) i meczet al-Askari.

Moim następnym przystankiem był Kirkuk, a po drodze przejeżdżałem też przez mocno zniszczony Tikrit (miasto znane jest jako miejsce narodzin Sadama Husajna).
W samym Kirkuku – poza cytadelą – nie ma większych atrakcji. Miasto ma już znacznie bardziej kurdyjski klimat, tzn. znacznie bardziej przypomina miasta północy, takie jak Duhok czy Sulajmanijja niż typowo arabskie miasta Bagdad czy Nadżaf.

Dzień 8: Mosul

W ramach mojej podróży do Iraku nie udało mi się dotrzeć do Mosulu, ale tylko dlatego, że zostało mi to odradzone, ze względu na mające miejsce ostrzeliwania bojowników islamskich na drodze z Kirkuku do Mosulu. Do miasta można dostać się na kilka sposób: z Kirkuku, z Bagdadu lub z Erbilu (jednakże trzeba mieć już iracką wizę w paszporcie). Warto mieć na uwadze, że tylko starsza część Mosulu została zniszczona w 2014 roku (trwa jej odbudowa). Druga część została w zasadzie nieruszona – działają tam hotele, restauracje i toczy się normalne życie.

Dzień 9: powrót do Bagdadu lub przejazd do irackiego Kurdystanu